Teodolit należy do kluczowych narzędzi w pracy geodezyjnej i budowlanej; zarówno optyczny jak i elektroniczny zapewni precyzyjny pomiar kątów poziomych i pionowych. Tradycyjne modele, niczym w soczewce, pokazują jak ważna w tej branży jest dokładność – ale i jak skutecznie można ją uzyskać naukowymi metodami.

Tu jednak kluczowa jest budowa teodolitu. Ten składa się trzech podstawowych elementów. Do poziomowania urządzenia służy spodarka – metalowa płyta umożliwiająca wkręcenie śruby mocującej teodolit do statywu. Z kolei limbus, charakterystyczne poziome koło – oddające idealny kształt krążka – znajduje się centralnie na spodarce i przy pomocy trzpienia może być obracany wobec podstawy. Trzecim kluczowym elementem teodolitu jest alidada wyposażona w lunetę, libellę i urządzenie do odczytu danych. W tym kontekście szczególnie ważna jest libella – w teodolitach wyróżniane są pudełkowe oraz w kształcie rurkowym. Niezależnie od ich specyfiki, na zachowanie libelli wpływa pęcherzyk powietrza swobodnie znajdujący się wewnątrz. Ustawienie go w określonym punkcie oznacza realizację założenia – osiągnięcie idealnej płaszczyzny poziomej.

Wyniki pomiarowe odczytywane mogą być zarówno w formie analogowej – gdy operator ocenia położenie wskaźnika – jak i cyfrowo. Digitalizacja w przypadku teodolitów jest szczególnie doceniana. Odczyty cyfrowe na wyświetlaczu danego instrumentu generowane są automatycznie i znacznie przyspieszają pracę.

Jak wybrać dobry teodolit?

Warto w kontekście teodolitów zwrócić uwagę na klasę ich dokładności. One wskazują, jak precyzyjny jest odczyt danego kierunku. Wszelkie wahania lub odejścia od standardowo przyjętych pułapów przekładają się na błędy w analizach. Planując zakup teodolitu warto kierować się więc szczególną dbałością o detale.

Teodolity klasy pierwszej to najwyższy stopień precyzji. Przyjmując, że potencjalny błąd odczytu ich kierunku to mniej niż 0,5′, można liczyć na idealnie dokładne odwzorowanie danych. W przypadku teodolitów jednosekundowych o tzw. wyższej dokładności, margines błędu sięga ok. 1′. Różnica między nimi a teodolitami przeciętnymi, o średniej dokładności jest już bardzo odczuwalna. Te drugie, tzw. sześciosekundowe, obarczone bywają błędem odczytu kierunku na poziomie już od 5 do nawet 20″. Z kolei teodolity najsłabszej jakości, np. minutowe, sięgają już granic 30″-1′. W ich przypadku trudno mówić o zastosowaniu profesjonalnym. Im bardziej zaawansowane zadania, tym ważniejsza jest precyzja – ale i szybkość pomiarowa – teodolitu. Stąd np. do pomiarów o charakterze inżynieryjnym używa się głównie teodolitów klasy drugiej. Najlepsze, określane jako teodolity klasy 1, zalecane są do analiz geodezyjnych, pomiarów odkształceń oraz wszelkich działań wymagających ponadprzeciętnej dokładności.

Należy pamiętać, że odrębną kwestią są teodolity laserowe. Wykorzystując światło laserowe stanowią swoiste połączenie instrumentu kąta mierniczego z laserem gazowym. W efekcie zapewniają nadzwyczajny poziom dokładności, która zwyczajowo sięga kilku milimetrów przy odległości nawet 200-300 m.